MULTATULI, "Max Havelaar" (1860)
"In plaats van aan te nemen wat de Schrift zegt, en dat behoort men toch te doen, want het staat in de Schrift zelve dat men gelovig moet wezen, doet hij allerlei vragen :
-Wat was licht voor er zon was ?
-Wat zou er gebeurd zijn als Eva dien appel niet gegeten had ?
-Is mijn broertje verdoemd omdat hij voor den doop stierf ?
-Waar was de politie toen Petrus Ananias en Saffirah liet doodvallen ?
-Droeg Jezus kousen en had hij een tulband op ?
-Hoe hoog is hij opgevaren voor hij aan den rand kwam van onze atmosfeer, en waarheen ging hij verder ?
-Waarom was hij brutaal tegen zijn moeder toen deze hem zocht ?
-Is er een proces geweest over de waarde van de varkens die (door Jezus) in het water werden gejaagd ?
-Waartoe dienden die varkens in een land waar zwijnenvlees verboden is ?
-Waarom werd het mensdom eerst gered, vierduizend jaren na de schepping ?
-Waarom heeft de duivel macht als hij door Christus overwonnen is ?
-Was Constantijn de Grote niet een gemene moordenaar ?
-Vanwaar komt het dat vele eeuwen na Christus niet zo beschaafd waren als de eeuw van Augustus ?
-Waarom is Jezus een zoon Davids, als Jozef die van David afstamde, zijn vader niet was ?
-Hoe weten wij dat God groot is, als wij hem niet begrijpen ?
-Hoe kwam Noach aan een paar ijsberen voor de ark ?
-Wat gebeurt er als twee gelovigen tegen elkaar inbidden ? (p.214, 215).
"Ja, ik, Multatuli, die veel gedragen heb, neem de pen op. (...) Ik wil gelezen worden. Ja, ik wil gelezen worden. (...) En er zouden in alle hoofdsteden liederen worden gezongen met refreinen als dit : er ligt een roofstaat aan de zee, tussen Oost-Friesland en de Schelde. (...) Ik zal toenemen in kracht en scherpte van wapenen, naarmate het nodig zal wezen...God geve dat het niet nodig zij !
Neen, 't zal niet nodig zijn ! Want aan U draag ik mijn boek op, Willem den derden, Koning Groothertog, Prins..., meer dan Prins, Groothertog en Koning...Keizer van 't prachtig rijk van Insulinde dat zich daar slingert om den evenaar, als een gordel van smaragd...Aan U durf ik met vertrouwen vragen of 't uw keizerlijke wil is : dat Havelaar wordt bespat met den modder van Slijmeringen en Droogstoppels ? En dat daarginds Uw weer dan dertig miljoenen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen in Uwen naam ?" (p.272)