foto 1
foto 2
foto 3
BRUGGE IN DE WERELDLITERATUUR
Günter Grass, geboren in 1927 in Danzig, publiceerde in 1959 zijn eerste roman "Die Blechtrommel", waarvoor hij in 1999 de nobelprijs voor literatuur kreeg (foto 1). De roman gaat vooral over zijn jeugdjaren in Gdansk, die toen de status had van Vrijstad onder toezicht van de Volkenbond. Op 1 september 1939 schreef de stad wereldgeschiedenis toen de Duitse pantserkruiser Schleswig-Holstein er het vuur opende op het Poolse garnizoen van Westerplatte. De Tweede Wereldoorlog was een feit. In dit epos komt ook Brugge ter sprake : "...So war der Stolz der Sammlung (im Schiffahrtsmuseum) die Galionsfigur einer grossen Florentinischen Galleide, die zwar in Brügge ihren Heimathafen hatte, jedoch den aus Florenz stammenden Kaufleuten Portinari und Tani gehörte. Den Danziger Seeräubern und Stadtkapitänen Paul Beneke und Martin Bardewiek gelang es im April 1473 an der Seelandischen Küste , vor dem Hafen Sleuys kreuzend, die Galleide aufzubringen. Gleich nach der Kaperei liessen sie die zahrleiche Mannschaft nebst Offizieren und Kapitän über die Klinge springen. Ein zusammenklappbares Jüngstes Gericht des Malers Memling und ein goldenes Taufbecken - beides im Auftrag des Florentiners Tani für eine Kirche in Florenz angefertigt - fanden Aufstellung in der Marienkirche; das Jüngste Gericht erfreut, soviel wich weiss, heutzutage das katholische Auge Polens..." (Die Blechtrommel, Deutscher Taschenbuch Verlag, 21.Auflage, 2015, pag.239).
Op last van Napoleon werd Memlings' drieluik naar Parijs overgebracht, later opnieuw geroofd door de Nazi's, het belandde in Leningrad om tenslotte in 1956 aan Polen te worden teruggegeven, nu te zien in het Narodwemuseum in Gdansk. Het werd kortstondig naar Brugge overgebracht in 1994, voor de grote Memlingtentoostelling. Deze triptiek met het laatste oordeel, Memling's meest monumentale schilderij, heeft als middelpunt de aartsengel Michael, met harnas en weegschaal (foto 2). De triptiek vertoont duidelijk de invloed van Rogier Van der Weyden's laatste oordeel, te zien in het hospitaal van Beaune. Memling moet het ongetwijfeld met eigen ogen hebben gezien. De man in Michael's weegschaal is zonder twijfel niemand minder dan Tommasso Portinari, telg uit een oud, illuster Florentijns geslacht. Op de buitenpanelen knielen de opdrachtgever, de Florentijn Angelo Tani en zijn echtgenote Catarina Tanagli (foto 3). Tani was de vertegenwoordiger van de Medici te Brugge. Het echtpaar kon geïdentificeerd worden door de bijgeschilderde wapenschilden. Merkwaar-
dig is dat op één schilderij twee opdrachtgevers staan, Portinari op het middenpaneel, Tani en zijn echtgenote op de zijluiken. Tussen die twee Florentijnen was er een zwaar conflict aan de gang. Piero de Medici ontsloeg in 1456 Angelo Tani als hoofd van het Medici-filiaal in Brugge en hij werd vervangen door Tommaso Portinari,de nieuwe manager van het filiaal. Het moet Tani zeer gegriefd hebben dat hij door toedoen van Portinari's gestook was verdrongen. Tani kreeg een nieuwe opdracht : orde op zaken stellen bij het Londense filiaal, dat zich in financiële problemen bevond. In april 1473 zette een galei, met aan boord de triptiek van het laatste oordeel, vanuit Damme koers naar de Middellandse Zee. Maar Memling's triptiek zou Firenze nooit bereiken. Vlak voor de Engelse kust viel de Portinari-galei in handen van de beruchte kaper Paul Beneke,die de hele buit naar Danzig deporteerde en de Tantriptiek aldaar in de Marienkirche deponeerde. Ondanks zwaar protest van hertog Karel de Stoute en zelfs de paus, bleef het meesterwerk in Danzig. Brugge wilde elk conflict met de Hanzastad Danzig vermijden, en betaalde de erfgenamen van Tani een schadevergoeding uit. Zoals Günter Grass terecht beweerde, Memling's laatste oordeel verblijdt nog steeds het katholieke Polen.
Johan Comer